Στο Δήμο Χαλκηδόνας στη Θεσσαλονίκη, βρέθηκα το Σάββατο , σε εκδήλωση που διοργάνωσε ο δήμαρχος Ιωάννης Τσουκνιδάς, με αφορμή την Ημέρα της Γυναίκας.

Θέμα της ομιλίας μου «Γυναικεία Επιχειρηματικότητα».

“Αγαπητές φίλες και φίλοι,

Σας ευχαριστώ για την πρόσκληση και την τιμή που μου κάνετε να είμαι σήμερα μαζί σας για να συζητήσουμε για την γυναικεία επιχειρηματικότητα με αφορμή τη γιορτή της γυναίκας.

Πριν μπω όμως στην ουσία της συζήτησης θα ήθελα να σταθώ σε ένα περιστατικό το οποίο δυστυχώς μας θύμισε γιατί ακόμα το θέμα της ισότητας των φύλων παραμένει επίκαιρο ενώ θα έπρεπε πλέον να μην μπαίνει καν στο τραπέζι της συζήτησης.

Δεν ξέρω πόσες και πόσοι από εσάς είδατε τη θλιβερή τοποθέτηση στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο μόλις την προηγούμενη εβδομάδα ενός Πολωνού (ακροδεξιού) Ευρωβουλευτή ο οποίος διατύπωσε την αισχρή και κατάπτυστη άποψη ότι ορθώς οι γυναίκες πρέπει να πληρωνόμαστε λιγότερο από τους άνδρες καθώς είμαστε πιο αδύναμες, πιο μικροκαμωμένες αλλά και λιγότερο έξυπνες.

Θα ήτανε για γέλια, αν δεν ήταν για κλάματα…

Γιατί είμαι σίγουρη ότι όλες λίγο πολύ σας έχετε υπάρχει μάρτυρες ή θύματα ανάλογων αντιλήψεων που αντανακλώνται στις ευκαιρίες που έχετε για να διαπρέψετε είτε ως εργαζόμενες, είτε ως επιχειρηματίες με εμπόδια που κληθήκατε να ξεπεράσετε είτε επειδή πληρωνόσασταν λιγότερο για την ίδια ακριβώς δουλειά, είτε γιατί δεν εξελισσόσασταν αντίστοιχα με τους άντρες συναδέλφους σας, είτε επειδή ο ανταγωνισμός σας επιχειρηματικά σας υπέσκαπτε μόνο και μόνο λόγω του ότι ήσαστε γυναίκες.

Επίσης θα βάλω στη συνάρτηση και το γεγονός ότι, σύμφωνα με πρόσφατη έκθεση του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, κατά το 2015, τα τρία τέταρτα των εργασιών στο σπίτι καθώς και τα δύο τρίτα της γονικής φροντίδας στην οικογένεια τα επωμίζονταν εργαζόμενες γυναίκες.

Γνωρίζω από πρώτο χέρι τι σημαίνει σκληρή δουλειά  και θυσίες που πρέπει η καθεμιά από εμάς να καταβάλει προκειμένου η δουλειά της να αναγνωριστεί και να καταξιωθεί στον κλάδο της. 

Αντιμετώπισα κι εγώ στην αρχή της καριέρας μου περιστατικά, όπου δέχτηκα αμφισβήτηση λόγω του γεγονότος ότι είμαι γυναίκα και μάλιστα νέα, αλλά έσφιξα τα δόντια, κατέβαλλα μεγάλη προσπάθεια και έγινα δυνατότερη κερδίζοντας όχι απλά τις εντυπώσεις, αλλά την εμπιστοσύνη και την εκτίμηση όσων με αμφισβήτησαν. Και το συναίσθημα αυτό είναι πολύ πιο σημαντικό και σου δίνει μεγαλύτερη ώθηση από μια  de facto αποδοχή που μπορεί να σου προσφέρει το φύλο, η ιδιότητα ή θέση.

Είναι αυτό που με κάνει να πιστεύω ότι ο κοινωνικός ιμάντας που μας βοηθάει να προοδεύσουμε υπάρχει, και εν τέλει λειτουργεί και τα κριτήρια είναι η προσπάθεια, η πίστη και η ψυχή που καταθέτουμε κάθε μέρα, χωρίς διαλείμματα.

Αυτές είναι λοιπόν για εμένα οι προϋποθέσεις,  τα προ-απαιτούμενα αν θέλετε, που πρέπει να έχει στο μυαλό της η κάθε γυναίκα, ανεξαρτήτου ηλικίας, που θέλει να δραστηριοποιηθεί επιχειρηματικά.

Υπό ποιες συνθήκες όμως θα πρέπει να ανταγωνιστεί σήμερα μία γυναίκα που θέλει να τολμήσει το «επιχειρείν»; Το πρώτο εμπόδιο, ίσως το σημαντικότερο, είναι η ισότιμη πρόσβαση στην αγορά εργασίας. Ίσως να ακούγεται οξύμωρο πως η εξαρτημένη εργασία μπορεί να συμβάλλει στην υγιή ανάπτυξη της επιχειρηματικότητας. Ωστόσο θέλω να σας πω πως η βιώσιμη επιχειρηματικότητα είναι η επιχειρηματικότητα ευκαιρίας, και όχι επιχειρηματικότητα ανάγκης.

Δηλαδή θα πρέπει η εν δυνάμει επιχειρηματίας να θέλει να δραστηριοποιηθεί για να λύσει κάποιο πρόβλημα, να καλύψει κάποιο κενό στην αγορά, να ανταποκριθεί σε κάποια ανάγκη. Όχι γιατί η επιχειρηματικότητα είναι η λύση στο πρόβλημα του να κάθεται κανείς σπίτι του, όχι γιατί έχει κάποιος χρόνο που θέλει να γεμίσει, όχι γιατί έχει την ανάγκη να λέει ότι δεν είναι άνεργος και έχει το δικό του μαγαζί.

Μέσα στο εργασιακό περιβάλλον αναπτύσσονται χρήσιμες δεξιότητες, αποκτά κανείς καλύτερη αίσθηση της αγοράς και χτίζει και σχέσεις που μπορεί να είναι πολύτιμες στο μετέπειτα επιχειρηματικό βήμα. Η πλειοψηφία των επιχειρηματικών, έχουν προϋπάρξει ως υπάλληλοι, ακόμα και σε κλάδους άσχετους με τους οποίους δραστηριοποιήθηκαν στη συνέχεια.

Σε αυτή την περίπτωση λοιπόν, θα ήταν χρήσιμο να δούμε ποια είναι η κατάσταση στην Ελλάδα σε ό,τι αφορά την απασχόληση:

Για το 2016, η ανεργία στην Ελλάδα έφτασε το ποσοστό του 19,4%  για τους άντρες και το  27,5%  για τις γυναίκες, ενώ οι περιοχές με τα μεγαλύτερα (συνολικά) ποσοστά ανεργίας στην Ελλάδα ήταν η Ήπειρος-Δυτική Μακεδονία (27,2%), η Μακεδονία-Θράκη (24,4%), ενώ το χαμηλότερο ποσοστό υπάρχει στα νησιά του Αιγαίου (15,8%).

Επίσης, το ποσοστό απασχόλησης των γυναικών στην ελληνική αγορά εργασίας (45,1%) ήταν σημαντικά χαμηλότερο από το μέσο όρο της ΕΕ-27 (58,5%). Επιπλέον, το ποσοστό των γυναικών που αναζητούν ενεργά εργασία στην Ελλάδα (21,6%) ήταν σημαντικά υψηλότερο από τόσο τον μέσο όρο της ΕΕ-27 (9,8%).

Όσον αφορά στη διαφορά στο ποσοστό συμμετοχής ανδρών και γυναικών στην Ελληνική αγορά εργασίας, αυτό φτάνει τις  19,4 ποσοστιαίες μονάδες. Αυτό είναι από τα μεγαλύτερα χάσματα που παρατηρούνται στην ΕΕ (μαζί με την Ιταλία: 19,9 - και την Μάλτα: 29,6). Αντίθετα, σε χώρες όπως η Φινλανδία και η Σουηδία η συμμετοχή γυναικών είναι πιο ισόποση σε σχέση με αυτή των ανδρών. Στη Φινλανδία, το χάσμα είναι 2,8 ποσοστιαίες μονάδες, ενώ στην Σουηδία 5 μονάδες.

Σχετικά με την εργασία μερικής απασχόλησης: Η Ελλάδα είναι μεταξύ των χωρών με τα χαμηλότερα ποσοστά του ενεργού πληθυσμού σε εργασία μερικής απασχόλησης. Στοιχεία αποκαλύπτουν ότι το συνολικό επίπεδο της εργασίας μερικής απασχόλησης στην Ελλάδα ανέρχεται σε περίπου 4,8% της συνολικής απασχόλησης, ενώ ο μέσος όρος της ΕΕ είναι περίπου 15,5%.

Έρχομαι τώρα στην ουσία της επιχειρηματικής δραστηριότητας και στα εμπόδια που μπορεί να συναντούν οι γυναίκες. Γενικά, στον επιχειρηματικό χώρο, τη σημερινή εποχή,  οι δυσκολίες είναι κοινές για γυναίκες και άνδρες, προερχόμενες από την ίδια την ευαλωτότητα του επιχειρείν.

Ειδικότερα, οι πιο συνηθισμένες δυσκολίες που αντιμετωπίζουν οι γυναίκες επιχειρηματίες, σύμφωνα με έρευνα της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, είναι οι ακόλουθες:

1. Πρόσβαση στη χρηματοδότηση
2. Πρόσβαση στην πληροφόρηση
3. Ελλιπής επιχειρηματική επιμόρφωση
4. Πρόσβαση σε πόρους, όπως δίκτυα επιχειρηματιών
5. Ο συμβιβασμός ανάμεσα στην επιχείρηση και τις ανάγκες της οικογένειας

Αν μπορούσα να τα ομαδοποιήσω, θα έλεγα ότι τα τέσσερα εμπόδια ανήκουν κυρίως σε αυτό που λέμε γενικότερο επιχειρηματικό περιβάλλον και ίσως αφορά και τους άνδρες επιχειρηματίες, ενώ το τελευταίο είναι ιδιαιτερότητα που καλούνται ως επί το πλείστο να αντιμετωπίσουν ως δίλημμα οι γυναίκες.

Θα ξεκινήσω ανάποδα, λέγοντας ότι οι γυναίκες επιχειρηματίες έχουν επίσης να διαχειριστούν τη σφαίρα της οικογένειας, ιδίως της μητρότητας, αλλά και την «υποχρέωση» να αποδεικνύουν συνεχώς ότι είναι τουλάχιστον το ίδιο ικανές με τους άντρες. Οι άνδρες επιχειρηματίες μπορούν με σχετικά μικρό κόστος να ρίξουν το μεγαλύτερο βάρος τους στη δουλειά εκχωρώντας άνισα πολλές φορές το βάρος στις συζύγους τους. Στην περίπτωση των γυναικών καριέρας, ωστόσο, το κοινωνικό περιβάλλον αλλά ενίοτε και οι ίδιες μας οι ενοχές, δυσχεραίνουν τα πράγματα.

Η πολυπλοκότητα των ρόλων στους οποίους καλείται να ανταπεξέλθει η γυναίκα επιχειρηματίας είναι επίσης ένα στοιχείο που χαρακτηρίζει, καθορίζει και διαφοροποιεί τις γυναίκες συγκριτικά με τους άντρες στον επιχειρηματικό στίβο.

Η γυναίκα επιχειρηματίας καλείται καθημερινά να συνδυάσει επιτυχώς τρεις απαιτητικότατους και τολμώ να πω αλληλένδετους ρόλους: αυτόν της εργαζόμενης, της μητέρας και της νοικοκυράς. Όσο κι αν άλλαξαν τα ήθη και όσο κι αν το σύγχρονο ζευγάρι επιμερίζεται την οικονομική συντήρηση και την ευθύνη της οικογένειας και του σπιτιού, ο συνδυασμός και η εκτέλεση των συγκεκριμένων ρόλων βαραίνει μονομερώς σχεδόν πάντα την γυναίκα.
Η άνιση κατανομή των ευθυνών φροντίδας της οικογένειας μεταξύ των φύλων, θέτει σοβαρά εμπόδια στην ισότιμη πρόσβαση στην αγορά εργασίας και στην οικονομική αυτονομία των γυναικών. Τα μεγάλα διαστήματα διακοπής της επαγγελματικής ζωής της γυναίκας λόγω της γέννησης και ανατροφής των παιδιών, δημιουργούν ακόμη μεγαλύτερες δυσκολίες ένταξης και επανένταξης των γυναικών στην αγορά εργασίας. Δημιουργούνται εμπόδια στην επαγγελματική ανέλιξη των γυναικών και την ανάληψη θέσεων ευθύνης.

Κατά την άποψή μου, τα κλειδιά για την επιτυχία είναι πρώτον η σαφής ιεράρχηση των προτεραιοτήτων και δεύτερον, η σωστή οριοθέτηση. Με άλλα λόγια, να τολμήσουμε να προτάξουμε αυτό που είναι για εμάς σημαντικό, ακόμα κι αν αυτό δεν ταιριάζει με τη γνώμη των άλλων.  Μπορείς να είσαι καλή επαγγελματίας και ταυτόχρονα καλή μητέρα, το ένα δεν αποκλείει το άλλο.

Η ανάγκη σωστού προγραμματισμού, η αποτελεσματική διαχείριση του χρόνου, η ταυτόχρονη ενασχόληση με πολλά διαφορετικά πράγματα, η δυνατότητα να βρίσκεις άμεσες και πρακτικές λύσεις που ικανοποιούν με κάποιο τρόπο αντίθετες πλευρές, αποτελούν απαραίτητες προϋποθέσεις για να μπορέσεις να ανταπεξέλθεις στην πολυπλοκότητα και το πλήθος των καθημερινών απαιτήσεων επιχείρησης και οικογένειας. Η γυναίκα επιχειρηματίας που καλείται να λειτουργήσει στο πλαίσια αυτών των ρόλων χρειάζεται να είναι συνειδητοποιημένη και η δέσμευση της προς την οικογένεια, αλλά και προς την επιχείρηση να είναι το ίδιο ισχυρή.

Έρχομαι τώρα στο ευρύτερο επιχειρηματικό περιβάλλον. Δεν θα ήθελα να ανοίξω μία συζήτηση για το κατά πόσο το επιχειρηματικό περιβάλλον σήμερα στην Ελλάδα συμβάλλει στο να ευδοκιμήσουν επιχειρήσεις. Το μαζικό κλείσιμο επιχειρήσεων και η μαζική φυγή ικανών ανθρώπων προς το εξωτερικό και το καταμαρτυρά χωρίς ανάγκη περισσότερης τεκμηρίωσης.

Θα σας πω όμως ότι ακόμα και σε αυτή την περίπτωση, υπάρχουν ευκαιρίες, υπάρχουν δυνατότητες που μπορούμε να διεκδικήσουμε έχοντας το προνόμιο του να είμαστε μέλη της Ευρωπαϊκής οικογένειας.

Θα σας παρουσιάσω συνοπτικά τα βασικά εργαλεία στήριξης της επιχειρηματικότητας που μπορεί να αξιοποιήσεις μία γυναίκα επιχειρηματίας.

Καταρχήν είναι το περίφημο ΕΣΠΑ, το οποίο, τουλάχιστον θεωρητικά είναι το κύριο ευρωπαϊκό χρηματοδοτικό εργαλείο ενίσχυσης της επιχειρηματικότητας. Ειδικότερα, για την ανταγωνιστικότητα υπάρχει το επιχειρησιακό πρόγραμμα ΕπΑνεκ, το οποίο υπάγεται στο Υπουργείο Ανάπτυξης, με διαθέσιμους πόρους 4.3 δις ευρώ για την περίοδο 2014-2020. Ωστόσο, και αυτή είναι μία πραγματικότητα που οφείλω να σας αναφέρω, το πρόγραμμα αυτό είναι ίσως το λιγότερο αποδοτικό καθώς σύμφωνα με τα στοιχεία του Δεκεμβρίου του 2016, έχει τις χαμηλότερες επιδόσεις σε ό,τι αφορά νέες δαπάνες, δηλαδή νέες προσκλήσεις και αντίστοιχα χρηματοδοτήσεις νέων επιχειρηματικών σχεδίων. 

Μία αισιόδοξη ανάγνωση αυτής της επίδοσης θα έλεγε ότι στο μέλλον θα πάνε καλύτερα τα πράγματα καθώς θα έχουμε περισσότερα χρήματα να απορροφήσουμε αλλά εγώ οφείλω να επισημάνω ότι τα έως τώρα σημάδια δεν είναι καλά.

Αν μπορούσα να καταθέσω την προσωπική μου εμπειρία, ως μέλος της Επιτροπής Περιφερειακής Ανάπτυξης που αντικείμενό της είναι ακριβώς η παρακολούθηση των Διαρθρωτικών Ταμείων που χρηματοδοτούν και το ΕΣΠΑ στην Ελλάδα, θα έλεγα ότι αν και είναι ιδιαιτέρως ελκυστικοί οι όροι χρηματοδότησης των προγραμμάτων που χρηματοδοτούνται από το ΕΣΠΑ, με ενισχύσεις που φτάνουν ακόμα και το 100%, συνήθως η απόσταση που χωρίζει την απόφαση για να συμμετάσχει κανείς υποβάλλοντας μία επενδυτική πρόταση μέχρις ότου εν τέλει την υλοποιήσει και εισπράξει όλο το ποσό της ενίσχυσης είναι συνήθως μεγαλύτερη από αρχικά μπορεί να είχε υπολογιστεί.

Οι λόγοι για τους οποίους συμβαίνει αυτό είναι δυο. Ο πρώτος έχει να κάνει με την γραφειοκρατία και τις συνεπαγόμενες καθυστερήσεις στην Ελλάδα και η δεύτερη με τη φύση των προγραμμάτων τα οποία είναι ως επί το πλείστο επιδοματικού χαρακτήρα.

Ο δεύτερος, που είναι και κάτι που θα ήθελα να λάβετε πιο σοβαρά υπόψη ως επιχειρηματίες ή υποψήφιοι επιχειρηματίες είναι ότι η Ευρωπαϊκή Ένωση δίνει αυτά τα κεφάλαια χωρίς να περιμένει να έχει κάποια άμεση οικονομική απόδοση από αυτά. 

Συμπερασματικά, λοιπόν, το ΕΣΠΑ αν και φαινομενικά έχει εξαιρετικά ευνοϊκούς όρους χρηματοδότησης, έχει κάποια δομικά χαρακτηριστικά που θα πρέπει να λάβουμε υπόψη κατά την συμμετοχή μας σε κάποιο από τα προγράμματά του.

Έρχομαι τώρα στο δεύτερο εργαλείο, το SMEInstrument, αυτό  χρηματοδοτεί με αρκετά άμεσο τρόπο τις καινοτόμες αλλά τις νεοφυείς επιχειρήσεις. Λειτουργεί σε πανευρωπαϊκό επίπεδο και έχει δύο διακριτές φάσεις χρηματοδότησης.

Στην πρώτη φάση, χρηματοδοτούνται επιχειρηματικά εγχειρήματα προκειμένου να αξιολογηθεί η βιωσιμότητά τους. Αυτά μπορεί να αφορούν είτε νεοφυείς επιχειρήσεις, είτε νέα προϊόντα ή υπηρεσίες για ήδη υφιστάμενες επιχειρήσεις. Τα χρήματα που δίνονται στη φάση αυτή είναι σχετικά λίγα, ύψους 50.000 ευρώ, ωστόσο η διαδικασία είναι αρκετά γρήγορη οπότε αξίζει κανείς να προσπαθήσει.

Στη δεύτερη φάση, χρηματοδοτούνται επιχειρηματικά δοκιμασμένες προτάσεις που χρειάζονται ενδεχομένως περαιτέρω ενίσχυση προκειμένου να αποκτήσουν κρίσιμη μάζα ή να καταστήσουν ένα προϊόν εμπορικά βιώσιμο σε μία νέα αγορά. Τα χρήματα εδώ είναι του φάσματος των 500.000 ευρώ έως και 2.5 εκατομμυρίων - ή και παραπάνω -  και το ύψος της χρηματοδότησης δύναται να φτάσει έως και το 100%.

Το συγκεκριμένο εργαλείο έχει σημειώσει σημαντική επιτυχία και είναι ιδιαίτερα ανταγωνιστικό. Μάλιστα, είναι τόσο σημαντική η ζήτηση που υπάρχει από την αγορά, που τον Ιούλιο του 2016 αποφασίστηκε η αύξηση του διαθέσιμου προϋπολογισμού του προγράμματος από τα 385 εκ. στα 437.5 εκ. ευρώ. Ειδικά για την ενίσχυση της θαλάσσιας οικονομίας, για το 2017 προβλέπεται προϋπολογισμός ύψους 12.42 εκ. ευρώ, ο οποίος μάλιστα αυξήθηκε κατά 25%.

Επισημαίνω την εντυπωσιακή διαφορά στα μεγέθη ανάμεσα στα προγράμματα. Βλέπουμε ότι υπάρχει η τάση όσο μικρότερος είναι ο διαθέσιμος προϋπολογισμός, τόσο πιο ανταγωνιστικό είναι το πρόγραμμα. Αυτό εκ πρώτης όψεως ίσως να ήταν και αναμενόμενο, ωστόσο η ανταγωνιστικότητα των προγραμμάτων όπως το SMEInstrument έγκειται κυρίως στο γεγονός ότι είναι συνήθως πιο άμεση η αξιολόγηση και η απορρόφηση των κονδυλίων γίνεται με προβλέψιμο τρόπο. Θεωρώ ότι αυτό ίσως έχει μεγαλύτερη σημασία για μία επιχειρηματία και θα ενθάρρυνα όσο το δυνατόν τη συμμετοχή σε αυτά.

Τελειώνω με το τρίτο εργαλείο που αφορά το Ευρωπαϊκό Ταμείο Στρατηγικών Επενδύσεων, το περίφημο Σχέδιο Juncker. Ίσως να μην έχετε ακούσει για το φιλόδοξο σχέδιο να κινητοποιηθούν αρχικά περί τα 315 δις έως το τέλος του 2018 μέσα από ιδιωτικές επενδύσεις σε όλη την Ευρωπαϊκή Ένωση. Αποτελεί την πλέον φιλόδοξη κίνηση της Ευρωπαϊκής Επιτροπή, σε συνεργασία με την Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων για την βελτίωση στην πρόσβαση σε χρηματοδότηση σε όλη την Ευρώπη.

Το σχέδιο αυτό, εκτός από μεγάλα επενδυτικά σχέδια μπορεί να χρηματοδοτήσει και μικρές ή και νεοφυείς επιχειρήσεις στο πλαίσιο επενδυτικών σχημάτων που ονομάζονται επενδυτικές πλατφόρμες – InvestmentPlatforms. Ήδη λειτουργούν σε άλλες χώρες τέτοιες επενδυτικές πλατφόρμες που δύναται να χρηματοδοτήσουν με επενδυτικά κεφάλαια και εγγυήσεις καινοτόμες επιχειρήσεις.

Σε πανευρωπαϊκό επίπεδο το σχέδιο Juncker φαίνεται να λειτουργεί και μάλιστα αποφασίσθηκε να επεκταθεί έως και το 2020 με στόχο οι κινητοποιηθείσες επενδύσεις να ξεπεράσουν το μισό τρις ευρώ!

Στην Ελλάδα, δυστυχώς κυρίως λόγω της κατάστασης του χρηματοπιστωτικού συστήματος, είναι αρκετά δύσκολο να τρέξουν παρεμφερή προγράμματα, ωστόσο να σας επισημάνω ότι έχουν γίνει κάποιες συμφωνίες που αξιοποιούν χρήματα από το Ευρωπαϊκό Ταμείο Στρατηγικών Επενδύσεων: (ProCredit, DioramaVenturesαλλά και εγγυήσεις προς SMEs από Εθνική, Eurobank και Alpha).

Greece EFSI State of Play

Τονίζω ότι το Ευρωπαϊκό Ταμείο Στρατηγικών Επενδύσεων δείχνει ξεκάθαρα την τάση για τα επόμενα χρόνια σε ό,τι αφορά το πως η Ευρώπη θα αξιοποιεί τα χρήματά της. Νομίζω ότι η επιδοματική προσέγγιση θα εγκαταλείπεται και θα υιοθετείται όλο και περισσότερο μία πιο ιδιωτικοοικονομική προσέγγιση στην αξιοποίηση των χρημάτων των ευρωπαίων φορολογουμένων. Και αυτό θα πρέπει να κάνει όσους θέλουν να είναι παραγωγικοί στην ιδιωτική οικονομία ιδιαιτέρως χαρούμενους.

Θα κλείσω λέγοντας ότι παρόλο που υπάρχουν αντιξοότητες, είτε από το ευρύτερο επιχειρηματικό περιβάλλον, είτε από αντικειμενική ανισότητα ανάμεσα στα δύο φύλα, εμείς οι γυναίκες είμαστε από τη φύση προικισμένες να δημιουργούμε την προοπτική για ένα καλύτερο αύριο. Μέσα από τις όποιες δυσκολίες και αντιμέτωπες με οποιοδήποτε εμπόδιο, με επιμονή, πίστη και σκληρή δουλειά εξελισσόμαστε, γινόμαστε δυνατότερες και εξυπνότερες. Το μόνο πραγματικό εμπόδιο είναι ο εαυτός μας.”